Doravirine/Islatravir (DOR/ISL)؛ نوآوری ترکیبی Merck در درمان HIV

با پذیرش درخواست رسمی شرکت Merck توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در ژوئن ۲۰۲۵، ترکیب دارویی Doravirine/Islatravir وارد مرحله نهایی بررسی شد. این داروی خوراکی ترکیبی، با هدف ارائه رژیمی ساده، با تحمل‌پذیری بالا و اثربخشی مشابه یا بیشتر از درمان‌های کلاسیک HIV طراحی شده و در صورت تأیید، می‌تواند تحولی اساسی در نحوه مدیریت مزمن این بیماری ایجاد کند. مقاله حاضر، به بررسی مکانیسم عمل، نتایج مطالعات بالینی، مزایا، چالش‌ها و جایگاه بالقوه این دارو در چشم‌انداز درمان HIV می‌پردازد.

بیش از ۳۸ میلیون نفر در جهان با HIV زندگی می‌کنند و با وجود پیشرفت‌های درمانی، چالش‌هایی مانند تعدد داروها، عوارض جانبی، مقاومت دارویی و مشکلات پایبندی بیماران (adherence) همچنان پابرجاست. شرکت Merck با معرفی رژیم دوز ثابت روزانه (STR) شامل دو داروی DOR و ISL، تلاش دارد درمان را ساده‌تر، ایمن‌تر و قابل تحمل‌تر کند.

 مروری بر ترکیبات دارویی

 2.1. Doravirine (DOR)

• کلاس دارویی: NNRTI (مهارکننده غیر نوکلئوزیدی ترانس‌کریپتاز معکوس)

• عملکرد: مهار آنزیم RT و جلوگیری از سنتز DNA ویروسی

• ویژگی‌ها:

  • فعالیت بالا علیه HIV‑1

  • اثر کم بر سیستم عصبی مرکزی نسبت به efavirenz

  • پروفایل مقاومتی مناسب (در برابر جهش‌های شایع مانند K103N و Y181C)

 2.2. Islatravir (ISL)

• کلاس دارویی: NRTTI (مهارکننده ترانس‌لوکیشن ترانس‌کریپتاز معکوس)

• عملکرد: مکانیسم دوگانه — مهار آنزیم RT + توقف زنجیره DNA

• ویژگی‌ها:

  • نیمه‌عمر داخل سلولی بالا (~190 ساعت)

  • پتانسیل برای دوزهای طولانی‌اثر (هفتگی/ماهیانه)

  • غلظت بالا در سلول‌های هدف (T‑cells)

  • تحمل‌پذیری بالا در فازهای 1 و 2 بالینی

مطالعات بالینی و شواهد علمی

 3.1. فاز 2 — مطالعه STELLAR

مطالعه‌ای تصادفی، دوسوکور، بر بیماران درمان‌نشده HIV‑1 مثبت:

3.2. فاز 3 — در حال انجام

• جمعیت هدف: بالغین HIV مثبت تازه‌تشخیص یا تغییر رژیم

• اهداف:

  • ارزیابی عدم فروپاشی درمانی

  • بررسی اثر بر بیماران پرریسک (دیابت، کبد چرب، زنان باردار)

  • ارزیابی اثرات بر کیفیت زندگی و adherence

• پایان مطالعه: پایان ۲۰۲۵

 پذیرش توسط FDA

در ژوئن ۲۰۲۵، FDA درخواست رسمی Merck برای تأیید DOR/ISL را پذیرفت.

• PDUFA Date: ژانویه ۲۰۲۶

• FDA در حال بررسی داده‌های اثربخشی، ایمنی و مقایسه مستقیم با داروهای رایج مانند Biktarvy و Dovato است.

• این پذیرش نشانگر آن است که مدارک پیش‌ارائه‌شده (early phase data) از نظر علمی قانع‌کننده بوده‌اند.

مزایا نسبت به درمان‌های فعلی HIV

چالش‌ها و ملاحظات علمی

• مطالعات طولانی‌مدت ایمنی هنوز در حال انجام است.

• ریسک نادری از کاهش لنفوسیت‌ها در برخی بیماران با ISL دیده شده.

• تأثیر بر زنان باردار و شیرده هنوز به‌طور کامل بررسی نشده.

• تداخلات دارویی به ویژه با داروهای ضدصرع و ضدسل باید مدنظر باشد.

• هزینه تولید و دسترسی جهانی در کشورهای کم‌درآمد می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.

چشم‌انداز آینده: درمان ساده‌تر، طولانی‌تر و جهانی‌تر

Doravirine/Islatravir نه تنها امید تازه‌ای برای درمان HIV با حداقل عوارض و سادگی مصرف بالا است، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز تولید فرم‌های تزریقی ماهانه، پچ‌های پوستی، یا حتی ایمپلنت‌های زیرپوستی در آینده شود.

در صورت تأیید FDA در سال ۲۰۲۶، DOR/ISL احتمالاً به یکی از نخستین انتخاب‌ها در درمان بیماران تازه‌تشخیص داده‌شده و حتی در جایگزینی رژیم‌های فعلی تبدیل خواهد شد.

Doravirine/Islatravir نمادی از نسل آینده درمان‌های HIV است؛ با ترکیب اثربخشی بالا، سادگی مصرف، پروفایل ایمنی مناسب و پتانسیل دوزدهی طولانی‌تر. این ترکیب می‌تواند سنگ‌بنای حذف HIV به‌عنوان یک تهدید بهداشتی جهانی تا سال ۲۰۳۰ باشد، به‌ویژه اگر به‌صورت گسترده، کم‌هزینه و پایدار در اختیار کشورهای کم‌درآمد نیز قرار گیرد.