Doravirine/Islatravir (DOR/ISL)؛ نوآوری ترکیبی Merck در درمان HIV

 Doravirine/Islatravir (DOR/ISL)؛ نوآوری ترکیبی Merck در درمان HIV

با پذیرش درخواست رسمی شرکت Merck توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در ژوئن ۲۰۲۵، ترکیب دارویی Doravirine/Islatravir وارد مرحله نهایی بررسی شد. این داروی خوراکی ترکیبی، با هدف ارائه رژیمی ساده، با تحمل‌پذیری بالا و اثربخشی مشابه یا بیشتر از درمان‌های کلاسیک HIV طراحی شده و در صورت تأیید، می‌تواند تحولی اساسی در نحوه مدیریت مزمن این بیماری ایجاد کند. مقاله حاضر، به بررسی مکانیسم عمل، نتایج مطالعات بالینی، مزایا، چالش‌ها و جایگاه بالقوه این دارو در چشم‌انداز درمان HIV می‌پردازد.

بیش از ۳۸ میلیون نفر در جهان با HIV زندگی می‌کنند و با وجود پیشرفت‌های درمانی، چالش‌هایی مانند تعدد داروها، عوارض جانبی، مقاومت دارویی و مشکلات پایبندی بیماران (adherence) همچنان پابرجاست. شرکت Merck با معرفی رژیم دوز ثابت روزانه (STR) شامل دو داروی DOR و ISL، تلاش دارد درمان را ساده‌تر، ایمن‌تر و قابل تحمل‌تر کند.

 مروری بر ترکیبات دارویی

 2.1. Doravirine (DOR)

  • کلاس دارویی: NNRTI (مهارکننده غیر نوکلئوزیدی ترانس‌کریپتاز معکوس)

  • عملکرد: مهار آنزیم RT و جلوگیری از سنتز DNA ویروسی

  • ویژگی‌ها:

    • فعالیت بالا علیه HIV‑1

    • اثر کم بر سیستم عصبی مرکزی نسبت به efavirenz

    • پروفایل مقاومتی مناسب (در برابر جهش‌های شایع مانند K103N و Y181C)

 2.2. Islatravir (ISL)

  • کلاس دارویی: NRTTI (مهارکننده ترانس‌لوکیشن ترانس‌کریپتاز معکوس)

  • عملکرد: مکانیسم دوگانه — مهار آنزیم RT + توقف زنجیره DNA

  • ویژگی‌ها:

    • نیمه‌عمر داخل سلولی بالا (~190 ساعت)

    • پتانسیل برای دوزهای طولانی‌اثر (هفتگی/ماهیانه)

    • غلظت بالا در سلول‌های هدف (T‑cells)

    • تحمل‌پذیری بالا در فازهای 1 و 2 بالینی

مطالعات بالینی و شواهد علمی

 3.1. فاز 2 — مطالعه STELLAR

مطالعه‌ای تصادفی، دوسوکور، بر بیماران درمان‌نشده HIV‑1 مثبت:

معیار نتایج
تعداد بیماران 121 نفر
مدت زمان مطالعه 48 هفته
نتایج بار ویروسی ۹۲٪ بیماران به بار ویروسی <50 رسیدند
CD4+ cell count افزایش میانگین ۲۰۰ سلول/µL
عوارض جانبی خفیف تا متوسط (سردرد، تهوع، بی‌خوابی)
هیچ مقاومت دارویی مشاهده نشد در بیماران adherent

3.2. فاز 3 — در حال انجام

  • جمعیت هدف: بالغین HIV مثبت تازه‌تشخیص یا تغییر رژیم

  • اهداف:

    • ارزیابی عدم فروپاشی درمانی

    • بررسی اثر بر بیماران پرریسک (دیابت، کبد چرب، زنان باردار)

    • ارزیابی اثرات بر کیفیت زندگی و adherence

  • پایان مطالعه: پایان ۲۰۲۵

 پذیرش توسط FDA

در ژوئن ۲۰۲۵، FDA درخواست رسمی Merck برای تأیید DOR/ISL را پذیرفت.

  • PDUFA Date: ژانویه ۲۰۲۶

  • FDA در حال بررسی داده‌های اثربخشی، ایمنی و مقایسه مستقیم با داروهای رایج مانند Biktarvy و Dovato است.

  • این پذیرش نشانگر آن است که مدارک پیش‌ارائه‌شده (early phase data) از نظر علمی قانع‌کننده بوده‌اند.

مزایا نسبت به درمان‌های فعلی HIV

عامل Doravirine/Islatravir Biktarvy (BIC/FTC/TAF) Dovato (DTG/3TC)
دوز یک قرص در روز یک قرص در روز یک قرص در روز
نیمه‌عمر داخل سلولی بسیار بالا (تا یک هفته) متوسط متوسط
پروفایل CNS ایمن‌تر از efavirenz خوب متوسط
امکان توسعه به تزریقی یا هفتگی بله محدود محدود
تأثیر بر چربی خون و کلیه مثبت خوب خوب
پتانسیل مقاومت پایین پایین پایین

چالش‌ها و ملاحظات علمی

  • مطالعات طولانی‌مدت ایمنی هنوز در حال انجام است.

  • ریسک نادری از کاهش لنفوسیت‌ها در برخی بیماران با ISL دیده شده.

  • تأثیر بر زنان باردار و شیرده هنوز به‌طور کامل بررسی نشده.

  • تداخلات دارویی به ویژه با داروهای ضدصرع و ضدسل باید مدنظر باشد.

  • هزینه تولید و دسترسی جهانی در کشورهای کم‌درآمد می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.

 

چشم‌انداز آینده: درمان ساده‌تر، طولانی‌تر و جهانی‌تر

Doravirine/Islatravir نه تنها امید تازه‌ای برای درمان HIV با حداقل عوارض و سادگی مصرف بالا است، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز تولید فرم‌های تزریقی ماهانه، پچ‌های پوستی، یا حتی ایمپلنت‌های زیرپوستی در آینده شود.

در صورت تأیید FDA در سال ۲۰۲۶، DOR/ISL احتمالاً به یکی از نخستین انتخاب‌ها در درمان بیماران تازه‌تشخیص داده‌شده و حتی در جایگزینی رژیم‌های فعلی تبدیل خواهد شد.

 

Doravirine/Islatravir نمادی از نسل آینده درمان‌های HIV است؛ با ترکیب اثربخشی بالا، سادگی مصرف، پروفایل ایمنی مناسب و پتانسیل دوزدهی طولانی‌تر. این ترکیب می‌تواند سنگ‌بنای حذف HIV به‌عنوان یک تهدید بهداشتی جهانی تا سال ۲۰۳۰ باشد، به‌ویژه اگر به‌صورت گسترده، کم‌هزینه و پایدار در اختیار کشورهای کم‌درآمد نیز قرار گیرد.

ارسال نظر
(بعد از تائید مدیر منتشر خواهد شد)
  • - نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.
  • - لطفا دیدگاهتان تا حد امکان مربوط به مطلب باشد.
  • - لطفا فارسی بنویسید.
  • - میخواهید عکس خودتان کنار نظرتان باشد؟ به gravatar.com بروید و عکستان را اضافه کنید.
  • - نظرات شما بعد از تایید مدیریت منتشر خواهد شد