Doravirine/Islatravir (DOR/ISL)؛ نوآوری ترکیبی Merck در درمان HIV

با پذیرش درخواست رسمی شرکت Merck توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در ژوئن ۲۰۲۵، ترکیب دارویی Doravirine/Islatravir وارد مرحله نهایی بررسی شد. این داروی خوراکی ترکیبی، با هدف ارائه رژیمی ساده، با تحملپذیری بالا و اثربخشی مشابه یا بیشتر از درمانهای کلاسیک HIV طراحی شده و در صورت تأیید، میتواند تحولی اساسی در نحوه مدیریت مزمن این بیماری ایجاد کند. مقاله حاضر، به بررسی مکانیسم عمل، نتایج مطالعات بالینی، مزایا، چالشها و جایگاه بالقوه این دارو در چشمانداز درمان HIV میپردازد.
بیش از ۳۸ میلیون نفر در جهان با HIV زندگی میکنند و با وجود پیشرفتهای درمانی، چالشهایی مانند تعدد داروها، عوارض جانبی، مقاومت دارویی و مشکلات پایبندی بیماران (adherence) همچنان پابرجاست. شرکت Merck با معرفی رژیم دوز ثابت روزانه (STR) شامل دو داروی DOR و ISL، تلاش دارد درمان را سادهتر، ایمنتر و قابل تحملتر کند.
مروری بر ترکیبات دارویی
2.1. Doravirine (DOR)
-
کلاس دارویی: NNRTI (مهارکننده غیر نوکلئوزیدی ترانسکریپتاز معکوس)
-
عملکرد: مهار آنزیم RT و جلوگیری از سنتز DNA ویروسی
-
ویژگیها:
-
فعالیت بالا علیه HIV‑1
-
اثر کم بر سیستم عصبی مرکزی نسبت به efavirenz
-
پروفایل مقاومتی مناسب (در برابر جهشهای شایع مانند K103N و Y181C)
-
2.2. Islatravir (ISL)
-
کلاس دارویی: NRTTI (مهارکننده ترانسلوکیشن ترانسکریپتاز معکوس)
-
عملکرد: مکانیسم دوگانه — مهار آنزیم RT + توقف زنجیره DNA
-
ویژگیها:
-
نیمهعمر داخل سلولی بالا (~190 ساعت)
-
پتانسیل برای دوزهای طولانیاثر (هفتگی/ماهیانه)
-
غلظت بالا در سلولهای هدف (T‑cells)
-
تحملپذیری بالا در فازهای 1 و 2 بالینی
-
مطالعات بالینی و شواهد علمی
3.1. فاز 2 — مطالعه STELLAR
مطالعهای تصادفی، دوسوکور، بر بیماران درماننشده HIV‑1 مثبت:
معیار | نتایج |
---|---|
تعداد بیماران | 121 نفر |
مدت زمان مطالعه | 48 هفته |
نتایج بار ویروسی | ۹۲٪ بیماران به بار ویروسی <50 رسیدند |
CD4+ cell count | افزایش میانگین ۲۰۰ سلول/µL |
عوارض جانبی | خفیف تا متوسط (سردرد، تهوع، بیخوابی) |
هیچ مقاومت دارویی مشاهده نشد | در بیماران adherent |
3.2. فاز 3 — در حال انجام
-
جمعیت هدف: بالغین HIV مثبت تازهتشخیص یا تغییر رژیم
-
اهداف:
-
ارزیابی عدم فروپاشی درمانی
-
بررسی اثر بر بیماران پرریسک (دیابت، کبد چرب، زنان باردار)
-
ارزیابی اثرات بر کیفیت زندگی و adherence
-
-
پایان مطالعه: پایان ۲۰۲۵
پذیرش توسط FDA
در ژوئن ۲۰۲۵، FDA درخواست رسمی Merck برای تأیید DOR/ISL را پذیرفت.
-
PDUFA Date: ژانویه ۲۰۲۶
-
FDA در حال بررسی دادههای اثربخشی، ایمنی و مقایسه مستقیم با داروهای رایج مانند Biktarvy و Dovato است.
-
این پذیرش نشانگر آن است که مدارک پیشارائهشده (early phase data) از نظر علمی قانعکننده بودهاند.
مزایا نسبت به درمانهای فعلی HIV
عامل | Doravirine/Islatravir | Biktarvy (BIC/FTC/TAF) | Dovato (DTG/3TC) |
---|---|---|---|
دوز | یک قرص در روز | یک قرص در روز | یک قرص در روز |
نیمهعمر داخل سلولی | بسیار بالا (تا یک هفته) | متوسط | متوسط |
پروفایل CNS | ایمنتر از efavirenz | خوب | متوسط |
امکان توسعه به تزریقی یا هفتگی | بله | محدود | محدود |
تأثیر بر چربی خون و کلیه | مثبت | خوب | خوب |
پتانسیل مقاومت | پایین | پایین | پایین |
چالشها و ملاحظات علمی
-
مطالعات طولانیمدت ایمنی هنوز در حال انجام است.
-
ریسک نادری از کاهش لنفوسیتها در برخی بیماران با ISL دیده شده.
-
تأثیر بر زنان باردار و شیرده هنوز بهطور کامل بررسی نشده.
-
تداخلات دارویی به ویژه با داروهای ضدصرع و ضدسل باید مدنظر باشد.
-
هزینه تولید و دسترسی جهانی در کشورهای کمدرآمد میتواند چالشبرانگیز باشد.
چشمانداز آینده: درمان سادهتر، طولانیتر و جهانیتر
Doravirine/Islatravir نه تنها امید تازهای برای درمان HIV با حداقل عوارض و سادگی مصرف بالا است، بلکه میتواند زمینهساز تولید فرمهای تزریقی ماهانه، پچهای پوستی، یا حتی ایمپلنتهای زیرپوستی در آینده شود.
در صورت تأیید FDA در سال ۲۰۲۶، DOR/ISL احتمالاً به یکی از نخستین انتخابها در درمان بیماران تازهتشخیص دادهشده و حتی در جایگزینی رژیمهای فعلی تبدیل خواهد شد.
Doravirine/Islatravir نمادی از نسل آینده درمانهای HIV است؛ با ترکیب اثربخشی بالا، سادگی مصرف، پروفایل ایمنی مناسب و پتانسیل دوزدهی طولانیتر. این ترکیب میتواند سنگبنای حذف HIV بهعنوان یک تهدید بهداشتی جهانی تا سال ۲۰۳۰ باشد، بهویژه اگر بهصورت گسترده، کمهزینه و پایدار در اختیار کشورهای کمدرآمد نیز قرار گیرد.